Terminacja ciąży – wątpliwości prawne i etyczne

– Komunikat Ministerstwa Zdrowia nawet najbardziej rzetelny i stawiający nacisk na konieczność jego respektowania nikogo nie wiążą, ponieważ nie jest źródłem prawa – mówi w „Menedżerze Zdrowia” mecenas Oskar Luty z Kancelarii Prawnej Fairfield. – A ten, dotyczący dostępu do procedury przerywania ciąży, w szczególności nie wiążą lekarzy – dodaje.

• Mecenas Oskar Luty wskazuje, że wytyczne Ministerstwa Zdrowia dotyczące dostępu do procedury przerywania ciąży zawierają słuszne tezy, ale mają też wiele mankamentów
• Komunikat resortu zdrowia nikogo nie wiąże, nie jest źródłem prawa, nie stanowi wykonania jakiejkolwiek kompetencji prawnej i nie jest źródłem wiedzy medycznej
• Komunikat, o którym mowa, zawiera wiele elementów, które są sprzeczne z prawem i godzą w interes lekarza
• Psychiatrzy są kompetentnymi lekarzami specjalistami i najlepiej wiedzą, jak uchronić pacjentkę przed zagrożeniem zdrowia psychicznego – obawy budzi jednak fakt, że w projektowanych wytycznych zdejmuje się z psychiatrów odpowiedzialność za opinię
• Źródłem wszelkich problemów jest zniszczenie przez Trybunał Konstytucyjny kompromisu aborcyjnego i uchylenie przesłanki embriopatologicznej, na którą zgadzała się większość społeczeństwa

Czy po głośnym komunikacie Ministerstwa Zdrowia sprawa aborcji jest zamknięta i wszyscy wiedzą, co należy robić?
– Dylematy prawne i etyczne związane z zagadnieniem terminacji ciąży są dalekie od czegoś, co nazwałbym zamknięciem. Wytyczne Ministerstwa Zdrowia zawierają wiele słusznych tez, ale mają też istotne mankamenty i nikogo nie wiążą. W praktyce pozostaje wiele wątpliwości.  

Wytyczne dotyczące dostępu do procedury przerwania ciąży Premier Donald Tusk, minister zdrowia Izabela Leszczyna oraz minister sprawiedliwości Adam Bodnar przedstawili wytyczne dotyczące dostępu do procedury przerwania ciąży.

Komunikat resortu zdrowia nie wiąże? Nawet szpitali publicznych?
– Komunikat Ministerstwa Zdrowia nikogo nie wiąże. Nie jest źródłem prawa, nie stanowi wykonania jakiejkolwiek kompetencji prawnej, a ponadto nie jest źródłem wiedzy medycznej w rozumieniu evidence-based medicine. W szczególności nie wiąże lekarzy. Jest to w istocie zbiór poglądów urzędników, który korzysta z otoczki formalności związanej z tym, że publikuje się go na stronach kluczowego dla systemu zdrowia ministerstwa.

To jaką wartość ma ten komunikat?
– Kluczową wartością komunikatu resortu zdrowia jest czytelne potwierdzenie prawidłowości interpretacji art. 4a ust. 5 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, zgodnie z którą wystąpienie wskazań do terminacji ciąży stwierdza lekarz (jeden) inny niż wykonujący sam zabieg. Podkreślam, że dla ekspertów od prawa medycznego interpretacja ta nigdy nie była przedmiotem wątpliwości. Chodzi o to, że taka pojedyncza opinia jest wystarczająca, a żądanie od pacjentki kolejnych stanowi naruszenie jej praw.  

Wytyczne zdają się nie mieć żadnej mocy prawnej – Jako Naczelna Rada Lekarska opowiadamy się za zmianą ustawy dotyczącej przerywania ciąży, a nie wydawaniem wytycznych – powiedział dr Artur Drobniak, prezes Okręgowej Rady Lekarskiej w Warszawie.

A co się panu w komunikacie nie podoba?
– Kilka rzeczy. Po pierwsze, sprowadzenie położników do roli wykonawców, rzemieślników, którym nie wolno dyskutować z jakimkolwiek orzeczeniem innego specjalisty, nawet jeżeli budzi wątpliwości. Po drugie, wyrażony w komunikacie zakaz powoływania konsylium jest wprost sprzeczny z prawem oraz godzi w interes lekarzy, którzy powinni móc zawsze prosić o koleżeńską pomoc decyzyjną przy trudnych kwestiach medycznych. Po trzecie, wytyczne nie mówią nic o fundamentalnym dylemacie związanym z procedurą aborcji.

Jakim dylemacie?
– Co robić, gdy zaświadczenie, na przykład psychiatryczne, przedstawia pacjentka w zaawansowanej (np. 30. tydzień) i – dodajmy – w pełni zdrowej ciąży. Natychmiastowe wykonanie zabiegu może spowodować, że urodzi się ciężko chore dziecko, które będzie walczyć o życie i które trzeba bezwzględnie ratować. Czy położnik może rekomendować opóźnienie zabiegu o kilka tygodni, żeby zwiększyć szansę zdrowego dziecka na normalne życie? Czy może zabiegać o wdrożenie leczenia psychiatrycznego, zapobiegającego lub redukującego zagrożenie dla zdrowia psychicznego matki w takim okresie przejściowym? A może powinien założyć, że psychiatra już to rozważył i odrzucił? To są koszmarne dylematy, które na skutek zbrodni na kompromisie aborcyjnym stały się obecne w praktyce medycznej.  

Co nazywa pan zbrodnią na kompromisie aborcyjnym?
– Nazywam tak orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, które zniosło przepisy pozwalające na terminację ciąży z przyczyn embriopatologicznych. Ten kompromis prawny był, jaki był, ale działał. Naruszenie tego fundamentu pokoju społecznego, zastąpienie poglądów moralnych absolutnej większości społeczeństwa kontrowersyjnymi przemyśleniami grupy ekspertów prawnych, brak poszukiwania alternatywnych wzorców kontroli konstytucyjnej – te czynniki skutkowały masowymi protestami, dramatami kobiet i nagłą, niespotykaną wcześniej inflacją wskazań psychiatrycznych. Niespotykaną – dodam – choć prawo w tym zakresie nie zmieniło się od ponad 30 lat i psychiatrzy zawsze mieli prawo do wystawiania opinii o celowości terminacji ciąży.  

Czy psychiatrzy postępują prawidłowo?
– Psychiatrzy są kompetentnymi lekarzami specjalistami i najlepiej wiedzą, jak uchronić pacjentkę przed zagrożeniem zdrowia psychicznego. Jeżeli taka ochrona wymaga terminacji ciąży, to trzeba im zaufać, a zdrowie i życie matki są na szczęście cały czas postrzegane jako ważniejsze niż życie płodu. Podkreśliłbym jedynie, że położnicy mają pełne prawo do kwestionowania tych orzeczeń psychiatrycznych, które „nie trzymają się kupy”, zawierają błędy logiczne, niepełne lub niejasne rekomendacje albo też zagrożenie zdrowia psychicznego wiążą z okolicznością przyszłego urodzenia się dziecka, a nie samej ciąży. Bardzo cieszy mnie, że Polskie Towarzystwo Psychiatryczne sfinalizowało prace nad wytycznymi dla psychiatrów w tym zakresie. To ważne, aby lekarze wiedzieli, co nauka psychiatrii pozwala im zrobić. Martwi mnie jedynie, że w projektowanych wytycznych zdejmuje się z psychiatrów odpowiedzialność za opinię.  

Wskazania do aborcji muszą być poważne Bez osobistego zbadania ciężarnej psychiatra nie powinien wydać orzeczenia stwierdzającego zagrożenie dla życia lub zdrowia pacjentki, na podstawie którego można przeprowadzić aborcję.

Co ma pan na myśli?
– Wytyczne zdają się sugerować, że opinia psychiatry to tylko konsultacja, a decydent jest na oddziale położniczym. Tak nie jest. Decyduje zgodnie z prawem zawsze pacjentka. Natomiast w przypadku wydania prawidłowej formalnie i rzetelnej opinii psychiatrycznej, wskazującej konieczność aborcji lekarz położnik nie jest decydentem, tylko wykonawcą świadczenia, do którego pacjentka ma prawo. A to oznacza, że faktycznym decydentem po stronie medycznej jest właśnie psychiatra i to na jego barkach spoczywa 100 proc. odpowiedzialności za skutki wydanej opinii, jaką może być pozbawienie życia płodu lub wspomniana wcześniej walka o życie wcześniaka, angażująca neonatologów i zasoby szpitalne, która doprowadzić może do kolejnej tragedii – tj. życia nowego człowieka w cieniu cierpienia i choroby.

Raz jeszcze – ten koszmar jest wynikiem zniszczenia kompromisu i uchylenia przesłanki embriopatologicznej, na którą zgadzała się większość społeczeństwa. O tę przesłankę należało walczyć za wszelką cenę, używając wszystkich prawniczych umiejętności, ale większość składu orzekającego trybunału nie poradziła sobie z tak wymagającym zadaniem. Dobrze choć, że część sędziów złożyła zdania odrębne, co rysuje pewne kierunki i daje szanse przyszłym działaniom legislacyjnym.

Oskar Luty to mecenas z Kacelarii Prawnej Fairfield.

Przeczytaj także: „Szpitale przestały odsyłać pacjentki, gdy są przesłanki do wykonania aborcji”.